W zakładach pracy, w których działają organizacje związkowe pracownicy mają możliwość szczególnego nadzoru nad warunkami pracy, które daje im ustawa o społecznej inspekcji pracy.
Społeczna inspekcja pracy jest służbą społeczną, pełnioną przez pracowników, w celu zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochronę uprawnień pracowniczych określonych w prawie pracy. Społeczna inspekcja pracy reprezentuje wszystkich pracowników i jest kierowana przez zakładowe organizacje związkowe.
Społecznym inspektorem pracy może być pracownik danego zakładu pracy, który jest członkiem związku zawodowego i nie zajmuje stanowiska kierownika zakładu pracy lub stanowiska kierowniczego bezpośrednio podległego kierownikowi zakładu. Społecznym inspektorem pracy może być również pracownik zakładu nie będący członkiem związku zawodowego, jeżeli tak przewiduje przyjęty regulamin. Rozwiązanie takie może jednakże pozbawiać organizacje związkowe możliwości sprawowania kierownictwa nad społeczną inspekcją pracy i winno być stosowane tylko w wyjątkowych sytuacjach.
Zakładowy społeczny inspektor pracy powinien posiadać co najmniej pięcioletni staż pracy w branży, do której należy zakład i co najmniej dwuletni staż w danym zakładzie. Społecznych inspektorów pracy wybierają pracownicy zakładu pracy na 4-letnią kadencję. Wybory społecznego inspektora pracy nie podlegają żadnej kontroli zewnętrznej. Udział w nich mogą brać wszyscy pracownicy danej firmy.
Zadania społecznego inspektora pracy:
- sprawuje kontrolę stanu budynków, maszyn, urządzeń technicznych i sanitarnych oraz procesów technologicznych z punktu widzenia bezpieczeństwa i higieny pracy,
- kontroluje przestrzeganie przepisów prawa pracy, w tym postanowień układów zbiorowych i regulaminów pracy, w szczególności w zakresie bhp, ochrony pracy kobiet, młodocianych i niepełnosprawnych, urlopów i czasu pracy, świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych,
- uczestniczy w kontroli przestrzegania w zakładzie pracy przepisów dotyczących ochrony środowiska naturalnego,
- bierze udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz w analizowaniu przyczyn powstawania tych wypadków, a także zachorowań na choroby zawodowe i inne schorzenia wywołane warunkami środowiska pracy, kontroluje stosowanie przez zakład pracy właściwych środków zapobiegawczych,
- uczestniczy w przeprowadzaniu społecznych przeglądów warunków pracy,
- opiniuje projekty planów poprawy warunków bhp i planów rehabilitacji zawodowej,
- podejmuje działania na rzecz aktywnego udziału pracowników w kształtowaniu właściwych warunków bhp.
Uprawnienia społecznego inspektora pracy:
- ma prawo wstępu w każdym czasie do pomieszczeń i urządzeń zakładu pracy, w celu przeprowadzenia kontroli,
- żądania od pracodawcy i pracowników udzielenia informacji oraz okazania dokumentów w sprawach wchodzących w zakres przeprowadzanej kontroli.
Po przeprowadzeniu kontroli, społeczny inspektor pracy informuje pracodawcę o stwierdzonych nieprawidłowościach. Stosowny zapis umieszcza w księdze zaleceń i uwag, prowadzonej przez zakład pracy. Kierownik zakładu powinien podjąć decyzję w sprawie usunięcia uchybień i niezwłocznie poinformować o tym inspektora.
Art. 12.
-
Zakład pracy jest zobowiązany założyć zakładową księgę zaleceń i uwag oraz oddziałowe / wydziałowe księgi uwag, przeznaczone do zapisów społecznych inspektorów pracy.
-
Księgi, o których mowa w ust. 1, przechowuje się w miejscu ustalonym przez kierownika zakładu pracy oraz udostępnia do wglądu zakładowym organizacjom związkowym, organom samorządu załogi, organom Państwowej Inspekcji Pracy oraz innym organom nadzoru i kontroli warunków pracy.
-
Zapis w księgach, o których mowa w ust. 1, mają moc dokumentów urzędowych w postępowaniu przed organami państwowymi. (źródło: Ustawa o sip)
Środkiem prawnym, jakim dysponuje inspektor, jest zalecenie. Powinno ono być sporządzone w formie pisemnej. Prawo formułowania zaleceń przysługuje wyłącznie zakładowemu społecznemu inspektorowi pracy. Jeśli pracodawca uzna zalecenie za niezasadne, wnosi sprzeciw do właściwego inspektora pracy Państwowej Inspekcji Pracy. Ma na to 7 dni od dnia doręczenia zalecenia, a w przypadku zaleceń wstrzymania pracy, musi to zrobić niezwłocznie. W razie wniesienia sprzeciwu, inspektor PIP wydaje decyzję lub podejmuje inne środki prawne przewidziane w przepisach o Państwowej Inspekcji Pracy.
Zakład pracy jest obowiązany zapewnić inspektorowi odpowiednie warunki do realizacji zadań. Zakład pracy ponosi także koszty związane z działalnością sip. Społeczny inspektor swoje zadania powinien wykonywać poza godzinami pracy. Niektóre czynności, np. udział w pracach komisji bhp, kontrola warunków pracy, narady, szkolenia, mogą być jednak wykonywane w godzinach pracy. W tych przypadkach inspektor zachowuje prawo do wynagrodzenia.
Społeczny inspektor pracy ma w firmie specjalny status – ze względu na swoją działalność podlega szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem i rozwiązaniem stosunku pracy. W trakcie swojej 4-letniej kadencji i rok po wygaśnięciu mandatu nie może zostać zwolniony, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia.
Społeczni inspektorzy pracy współdziałają z Państwową Inspekcją Pracy oraz innymi organami nadzoru i kontroli warunków pracy. Państwowa Inspekcja Pracy udziela pomocy inspektorom w realizacji zadań, w szczególności przez poradnictwo prawne, szkolenia i specjalistyczną prasę. Inspektorzy PIP przeprowadzają także kontrole wykonania zaleceń i uwag społecznych inspektorów pracy.
Niewykonanie zalecenia społecznego inspektora pracy stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika i podlega karze grzywny do 20 tys. zł. (GS)
